Nazwa obiektu: Kościół Garnizonowy pw. św. Stanisława
Adres obiektu: Plac Konstytucji 3 Maja 1
Czas powstania: 1902 r.
Najważniejsze przebudowy obiektu: 1925-32 r. – przebudowa soboru na kościół garnizonowy
Projektant obiektu: Michaił Preobrażeński (sobór), Kazimierz Prokulski (przebudowa na kościół garnizonowy)
Zleceniodawca obiektu: Parafia prawosławna w Radomiu
Opis obiektu: Kościół posiada harmonijna, zwartą ale przy tym strzelistą bryłę. Został wzniesiony w stylistyce neoklasycystycznej z cegły i otynkowany, na rzucie kwadratu z portykiem i szerokimi schodami od północy oraz prezbiterium zakończonym pięciobocznie. Centralnie umieszczona kopuła z latarnią posadowiona jest na wysokim wielobocznym bębnie. Po bokach prezbiterium usytuowane są niższe kaplice zwieńczone balustradą tralkową, poprzedzone schodami. Elewacje artykułowane pilastrami jońskimi oraz otworami okiennymi w dekoracyjnych obramieniach, zwieńczonych naczółkami. Fasadę stanowi czterokolumnowy portyk joński dźwigający belkowanie i trójkątny, ogzymsowany fronton. Po bokach portyku znajdują się dwie nisze arkadowe z rzeźbami patronów Polski: świętych Stanisława i Wojciecha. Portale wejściowe zamknięto łukiem pełnym. Budynek wieńczy wydatny, profilowany gzyms. Wnętrze prezentuje się w układzie centralnym, z dwoma pomieszczeniami po bokach kruchty. Występują sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe. Na chór prowadzą żeliwne, dekoracyjnie ukształtowane schody. Wewnątrz uwagę zwraca ambona w formie łodzi, ufundowana przez pracowników Fabryki Broni w Radomiu. Główny ołtarz w 1926 r. ufundował Związek Cechów Rzemiosł. W latach 1927-29 firma E. Krzywickiego z Radomia wykonała ołtarze boczne, konfesjonały i ławki. W kościele znajduje się również XVIII–wieczny krucyfiks wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 43/B/85 z dnia 05.11.1985 r. Kościół garnizonowy został wpisany do rejestru zabytków pod nr 108/A/81 z dnia 06.04.1981 r.
Historia obiektu: Świątynia została wzniesiona W 1902 r. jako cerkiew prawosławna p.w. św. Mikołaja w Radomiu na obecnym Placu Konstytucji 3 Maja (dawnym Placu Sobornym). Zaprojektował ją rosyjski architekt Michaił Preobrażeński. W budowie brali udział przedsiębiorcy budowlani Rudolf Meyer i Stanisław Dzikowski pod nadzorem budowniczego miejskiego Augusta Załuskiego i architekta diecezjalnego Włodzimierza Pokrowskiego z Radomia. Ukończona świątynia nawiązywała do eklektycznych form cerkiewnych stosowanych najczęściej w Rosji. Powstał monumentalny budynek na planie krzyża greckiego z pięcioma kopułami (zwanymi popularnie flaszką z czterema kieliszkami), bogatym detalem architektonicznym i ornamentyką. Ściany ozdobiono ornamentami ze złoceniami. Z zewnątrz sobór ozdobiony był ikonami. Wnętrze otrzymało bogaty wystrój i liczne wyposażenie, w tym trzy ołtarze i ikonostas. Świątynia użytkowana była do 1915 r. Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 r. zniszczony budynek przejęło wojsko polskie. Radomski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego planował przekształcenie go w Muzeum Ziemi Radomskiej. Ostatecznie z inicjatywy ks. Bronisława Wyganowskiego przebudowano go w latach 1925-32 na kościół garnizonowy pw. św. Stanisława biskupa wg projektu znanego radomskiego architekta Kazimierza Prokulskiego, absolwenta uczelni technicznej w Odessie, autora m.in. mauzoleum pułkownika D. Czachowskiego w Radomiu, gimnazjum w Tomaszowie Lubelskim, rozbudowy kościołów w Suchedniowie, Klwowie, Wsoli, Kostrzyniu, Kowalkowie, Parszowie, Opocznie, Garbatce, kościoła p.w. Trójcy w Radomiu, czy łaźni miejskiej przy ul. Żeromskiego. Zmieniony został układ wnętrza i wygląd elewacji. Prace rzeźbiarskie, m. in. rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego i Pietę wykonał artysta Bolesław Zwoliński. Konsekracji świątyni dokonał bp polowy Wojska Polskiego Stanisław Gall. W latach 30. XX w. z wieży trębacze wojskowi grali hymn podczas świąt państwowych. 3 maja 1925 r. umieszczono na placu przed kościołem marmurową płytę poświęconą Nieznanemu Żołnierzowi. Zniszczona w 1940 r. dopiero w 1995 r. została odtworzona w pierwotnym miejscu. W czasie okupacji w kościele odbywały się msze dla Niemców. W podziemnej kaplicy funkcjonował schron. Po 1945 r. obiekt nieoficjalnie służył wojsku aż do 1989 r. kiedy to formalnie stał się na powrót kościołem garnizonowym. W 1993 r. bp polowy WP Sławoj Głodź erygował Parafię Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. W latach 2005-2009 świątynia przeszła kompleksowy remont polegający na m.in. renowacji ołtarza głównego, wymianie instalacji elektrycznej, odnowienie wnętrza, remontu elewacji zewnętrznych wraz z kolorystyką, wykonanie izolacji pionowej oraz ułożenie kostki na placu przykościelnym i wykonanie ogrodzenia.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2012.
Urbanistyka i architektura Radomia, pod red. W. Kalinowskiego, Lublin 1979.
T. Gola, Wielokulturowe dziedzictwo Radomia, „Renowacje i Zabytki” 2014, nr 1.
W.M. Kowalik, Kościół garnizonowy – dawny sobór, „Wczoraj i dziś Radomia” 2002, nr 3.
Dodaj wspomnienie