Nazwa obiektu: Kamienica Deskurów
Inne zwyczajowe, potoczne nazwy obiektu: Dom Deskurów, Pałac Deskurów
Adres obiektu: Rynek 14/Grodzka 1/Rwańska 4
Czas powstania obiektu: 1824-1825 r.
Najważniejsze przebudowy/rozbudowy obiektu: po 1830 r. – dobudowa skrzydła budynku od strony ul. Grodzkiej, Fary i ul. Rwańskiej; przełom XIX i XX w. – obniżenie dachu i połączenie go z dachem sąsiedniej kamienicy; 2017-2020 r. – kompleksowa rewaloryzacja „kwartału Deskurów”
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: Andrzej Deskur (1776-1850)
Opis obiektu: Budynek jednopiętrowy, z użytkowym poddaszem, wybudowany w stylu klasycystycznym. Fasada frontowa (od Rynku) jest siedmioosiowa, z centralnie usytuowanym, płaskim ryzalitem z czterema pilastrami i żeliwnym balkonem na wysokości piętra. Podobny ryzalit znajduje się w elewacji budynku od strony ul. Grodzkiej, gdzie mieści się też brama wjazdowa na dziedziniec. Budynek wpisany jest do rejestru zabytków pod numerami 761 z 5 V 1972 r. oraz 418/A/90 z 14 II 1990 r. Wpis obejmuje zespół budynków, na który składa się Kamienica Deskurów z oficynami (Rynek 14/Grodzka 1/Rwańska 4) oraz tworząca z nią czworobok o wspólnym dziedzińcu Kamienica Czarneckich (Rynek 15/Rwańska 2), która została wybudowana w latach 1808–1811.
Historia obiektu: Kamienica wzniesiona została na zlecenie Andrzeja Deskura. Urodził się on w 1776 r. i był wnukiem Jean-Pierre’a de Descours, który przybył do Polski w połowie XVIII w.). W 1792 r. Andrzej Deskur wstąpił do wojska polskiego i brał udział w kampaniach lat 1792 i 1794 oraz wyprawach napoleońskich. Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Wojskowego Polskiego i Legii Honorowej. Po zakończeniu kariery wojskowej zajął się działalnością gospodarczą oraz polityczną. Był jednym z największych posiadaczy ziemskich w guberni radomskiej – należały do niego: Goryń, Bartodzieje, Smogorzów, Żabianka, Pająków, dwa domy w Radomiu, a także dobra w guberni wołyńskiej i kijowskiej. W latach 1830-31 był posłem na sejm. Nieruchomość, na której Andrzej Deskur wzniósł swój dom, w początkach XIX wieku zabudowana była dwoma domami drewnianymi z podcieniami, zwróconymi szczytami do Rynku. W drugiej dekadzie XIX w. na ich miejscu planowano wznieść nowy gmach ratusza, ale odstąpiono od tego pomysłu i plac nabył Andrzej Deskur. Pierwotnie jego nowo wymurowany dom składał się jedynie z kamienicy stojącej frontem do Rynku. Grafika z połowy XIX w. dowodzi, że budynek ten można śmiało nazwać miejskim pałacem. Po 1830 r. Deskurowie wykupili dalszy fragment działki, aż do placu farnego, i dobudowali skrzydło budynku od strony ul. Grodzkiej, kościoła i ul. Rwańskiej. Budynek, wraz z sąsiednią kamienicą Szymona Czarneckiego (Rynek 15 i Rwańska 2), stworzył czworobok zabudowy z wewnętrznym dziedzińcem (tzw. kwartał Deskurów).
Kamienica Deskurów w swych dziejach pełniła wiele funkcji. W okresie zaborów kwaterowali tu carscy oficerowie najwyższych stopni, co pewnie wynikało z faktu, że dom był jednym z niewielu w mieście, który posiadał – według Rosjan – odpowiedni standard. Rezydował tu m.in. Naczelnik Wojenny Guberni Radomskiej ze swą kancelarią (w czasach powstania styczniowego za oknami kamienicy Deskura – na Rynku – ustawiona była szubienica, na której wieszano jej uczestników). Jak wynika z księgi ludności stałej, w latach 1858-1871 w Domu Deskura mieszkało 39 osób, w tym m.in. rodzina prawosławnego nauczyciela Jana Kondratowicza, prowadząca pensję dla dziewcząt Anna Płużańska, guwernantka Maria Kątkiewicz, Franciszek Heltzman, czeladnik Gustaw Załęski, były wojskowy Ignacy Pawlik, urzędnik Jan Stojanowski i Stanisław Zarzycki – lokaj. Dom Deskurów przez pewien czas należał także do bankiera Wagi, a przed 1884 r. prywatną pensję dla dziewcząt prowadziła tu Helena Ponińska. Mury domu Deskurów w drugiej połowie XIX w. kilkakrotnie gościły różnego rodzaju „wystawy starożytności, rzeźb i dzieł sztuki”. Pierwsza z nich odbyła się w 1873 r., następne – w latach 1883 i 1885. Dzięki zachowanemu katalogowi wystawy z 1883 r. wiadomo, że podczas niej pokazano m.in. 248 obrazów, wśród których znalazły się nie tylko dzieła Józefa Brandta, Jacka Malczewskiego i Apoloniusza Kędzierskiego, ale także wiele innych zabytków, często dość egzotycznego pochodzenia. W domu Deskurów w 1883 r. eksponowano np. „oponę zdobytą pod Wiedniem”, „miecz katowski” radomskiego magistratu, czy rzeźby bóstw japońskich.
Z Informatora miasta Radomia na lata 1933/34 wiadomo, że w tym czasie w budynku pracowali felczer Motek Frajdal i fryzjer Blank Rubin. Sklepy prowadzili: Korman (przybory krawieckie), Grinblat Szmul (przybory szewskie), Najman i Goldberg (skóry), Abramowicz Boruch (nabiał), Teodor Peters (masarnia), Cwajgert Jakób (szkło), Finkier Chaja (artykuły spożywcze), działał też magiel Michaliny Kwiek. Z kolei na początku 1945 r. w kamienicy Deskurów (od strony ul. Rwańskiej) swoje siedziby ulokowały Towarzystwo Przyjaciół Warszawy i Związek Warszawiaków w Radomiu. W 1947 r. od strony Rynku działały tu dwa zakłady szewskie, rzeźnik i fryzjer. Z kolei w latach 50. XX w. od strony ul. Grodzkiej znajdowały się pomieszczenia Państwowego Domu Dziecka Nr 1 (sypialnie, świetlica, kuchnia, jadalnia oraz mieszkania dla personelu).
W 2017 r., po uzyskaniu środków z Unii Europejskiej, rozpoczęła się przebudowa całego zespołu budynków w kwartale ulic między Rynkiem, Rwańską, Grodzką i kościołem farnym. Po remoncie kamienice mają tworzyć obiekt pełniący funkcje muzealne, edukacyjne oraz usługowo-biurowe. W budynku ma znaleźć siedzibę Instytut Miejski, którego zadaniem ma być organizacja wydarzeń kulturalnych i wystaw związanych z historią miasta.
Literatura, źródła:
W. Kalinowski, Zabudowa rynku radomskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. W związku z odkryciem Jadwigi Jaworskiej widoku rynku radomskiego z roku 1808, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1969, T. VI, z.4, s. 60.
W. M. Kowalik, Z dziejów radomskich podwórców, „Wczoraj i Dziś Radomia i Regionu” 2009, Nr 1-2, s. 33.
Dom Deskura Andrzeja, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 55-56.
P. Puton, Społeczna opieka nad zabytkami Radomia – zarys dziejów, „Wczoraj i Dziś Radomia i Regionu” 2011, Nr 1-4, s. 30.
Dodaj wspomnienie