Nazwa obiektu: Grób Nieznanego Żołnierza
Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Płyta Nieznanego Żołnierza
Adres obiektu: Plac Konstytucji 3 Maja – przed frontem kościoła garnizonowego
Czas powstania obiektu: 2/3 maja 1925 r.
Najważniejsze przebudowy obiektu: 1940 r. – usunięcie przez niemieckiego okupanta; 1995 r. – odbudowa w obecnym kształcie z zachowaniem treści oryginalnego napisu
Projektant obiektu: artysta plastyk Marek Szczepanik
Zleceniodawca obiektu: z inicjatywy różnych środowisk: Wojewoda Radomski – Zbigniew Kuźmiuk, Przewodniczący Rady Miejskiej – Jan Rejczak i Prezydent Radomia – Kazimierz Wlazło
Opis obiektu: Grób usytuowany jest symetrycznie przed frontem kościoła garnizonowego pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Składa się z wykonanego z czarnego granitu (w obramowaniu z mosiądzu) krzyża z napisem „VIRTUTI MILITARI”. Krzyż ten spoczywa na „poduszce” z szarego granitu strzegomskiego, wokół którego wykonana jest dodatkowo opaska z czerwonego granitu. Na wierzchu krzyża ułożona jest kwadratowa płyta z czerwonego granitu włoskiego z napisem wykonanym mosiężnymi literami o kroju antykwy:
NIEZNANEMU
ŻOŁNIERZOWI
POLEGŁEMU
W
OBRONIE
OJCZYZNY
Historia obiektu: Idea budowy Grobów Nieznanego Żołnierza zrodziła po zakończeniu I wojny światowej we Francji i Anglii. Dla przykładu w Paryżu 11 listopada 1920 r. na placu Gwiazdy, pod Łukiem Tryumfalnym, powstało takie upamiętnienie. Idea ta szybko znalazła naśladowców w Polsce, a Radom był jednym z pierwszych miast, gdzie w przestrzeni publicznej pojawiło się takie miejsce pamięci. Stało się to nocą z 2 na 3 maja 1925 r., kiedy to nieznany do dziś ofiarodawca na Placu Konstytucji 3 Maja, przed kościołem garnizonowym, położył kamienną płytę ze złoconym napisem „Nieznanemu Żołnierzowi poległemu w obronie Ojczyzny”. 3 maja 1925 r., w państwowe święto upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 Maja i zarazem kościelne święto Matki Bożej Królowej Polski, płytę poświęcił proboszcz Fary ks. Piotr Górski, a przemówienie okolicznościowe o zasługach żołnierza polskiego w walce o granice Ojczyzny wygłosił senator Maciej Glogier. Jeszcze tego samego dnia przed płytą odbyła się defilada żołnierzy 72. Pułku Piechoty, Związku Strzeleckiego, Związku Legionistów, harcerzy, organizacji społecznych i obywateli miasta. 6 maja 1925 r. reprezentacja oficerów 72. PP złożyła przed płytą pierwsze oficjalne wieńce, a orkiestra odegrała hymn państwowy. Po opadnięciu pierwszych emocji rozpoczęto procedowanie oficjalnego zatwierdzenie tego „samowolnego” pomnika. 25 maja 1925 r. Rada Miejska postanowiła „przyjąć” płytę i poleciła Magistratowi rozwiązać kwestię jej docelowego posadowienia. Pomimo różnych pomysłów i licznych posiedzeń w tym temacie pierwotne miejsce złożenia płyty okazało się trwałe. Ostatecznie w 1926 r. umocowano płytę na stałe i uporządkowano jej otoczenie: ustawiono wokół żeliwne słupki połączone łańcuchami, nad płytą skrzyżowano dwie pary lanc ułańskich, ofiarowanych przez 11. Pułk Ułanów, oraz wykonano płotek z drewnianych sztachet (dla ochrony miejsca przed bezpańskimi psami). Pod płytą umieszczono prochy żołnierzy I Brygady Legionów poległych w bitwie pod Anielinem i Laskami koło Pionek 22-26 X 1914 r.
Pierwotnie płyta Grobu Nieznanego Żołnierza znajdowała się bezpośrednio na Placu Konstytucji 3 Maja, przed ogrodzeniem świątyni, które znajdowało się znacznie bliżej wejścia niż obecnie. W takiej formie Pomnik istniał 15 lat – do wiosny 1940 r., kiedy to Niemcy usunęli go, a plac przemianowali na Adolf Hitlerplatz, przesuwając ogrodzenie kościoła znacznie w stronę ul. Żeromskiego.
Po II wojnie światowej odbudowa Grobu Nieznanego Żołnierza była niemożliwa ze względów politycznych. Jedną z takich prób, podjętych w 1957 r., uniemożliwiła negatywna decyzja głównego architekta Wojewódzkiego Zarządu Architektoniczno-Budowlanego w Kielcach. Próby odbudowy podejmowane były także w 1981 r. przez przedstawicieli lokalnych struktur „Solidarnści” i KPN-u. Przywrócenie płyty stało się możliwe dopiero po upadku PRL. Preludium do przyszłych działań stało się umieszczenie (staraniem Dariusza Sońty i Jacka Józefowicza) w miejscu pierwotnej lokalizacji pomnika napisu wykonanego białą farbą na chodniku, o treści „+ / Tu stanie / GRÓB NIEZNANEGO / ŻOŁNIERZA / KPN”. Inicjatywa odbudowy Grobu wyszła od kilku środowisk jednocześnie. Jeden z pierwszych oficjalnych wniosków do Rady Miejskiej w tej sprawie złożył Eugeniusz Jędrzejewski – przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. W 1993 r. z inicjatywy szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego, płk. Zdzisława Kurowskiego, powstał Społeczny Komitet Odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza. Na czele Komitetu stanęli wicewojewoda Tadeusz Derlatka i prezydent miasta Wojciech Gęsiak. Planowanej odbudowie Grobu Nieznanego Żołnierza towarzyszyły liczne perturbacje co do jego miejsca położenia i kształtu. Płytę planowano umieścić albo przed (mającym zostać dopiero odbudowanym) pomnikiem Czynu Legionów w Rynku, albo z boku (lub tyłu) kościoła garnizonowego, albo na Palcu Konstytucji 3 Maja w osi ulicy Focha (w ciągu ulicy Żeromskiego). Ta ostatnia lokalizacja otrzymała nawet oficjalny projekt autorstwa Andrzeja Wyszyńskiego (przewidywał budowę pomnika w formie płaskiej piramidy, na której wierzchołku miał stanąć orzeł z rozpostartymi skrzydłami, tarczą i mieczami). Ostatecznie, gdy do prac włączył się (zaskoczony rozwojem wydarzeń) konserwator zabytków, zarzucono ten projekt i powrócono do historycznej lokalizacji płyty – przed wejściem do świątyni. W tym czasie J. Józefowicz ogłosił w prasie sensacyjne informacje o domniemanych miejscach przechowywania zaginionej podczas okupacji płyty. Miała rzekomo zostać ukryta w kaplicy św. Maksymiliana Kolbego w podziemiach kościoła garnizonowego, pod powierzchnią Placu, bądź w podstawie pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej z Placu Zwycięstwa (Jagiellońskiego). W 1993 r. rozebrano ten pomnik, ale płyty nie znaleziono… Sprawa odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza nabrała rozpędu po jesiennych wyborach z 1994 r. Nowy projekt odbudowy wykonał za darmo Marek Szczepanik, nawiązując do treści płyty z okresu międzywojennego. Prace budowlane wykonała firma „Kamar” Szczepana Kowalskiego. Uroczyste poświęcenie odbudowanego Grobu Nieznanego Żołnierza, wraz ze złożeniem Aktu Erekcyjnego, odbyło się 3 maja 1995 r. – równo 70 lat od powstania oryginalnej płyty. Pomnik poświęcił ks. bp Edward Materski, a w uroczystości wzięły udział liczne delegacje oficjeli, także ze szczebla ogólnopolskiego. Pod odtworzoną Płytą Grobu Nieznanego Żołnierza umieszczona został urna z ziemią z pól bitewnych polskiego wojska.
W czerwcu 2008 r., podczas budowy nowego obiektu na terenie dawnej bazy materiałowej przy ul. Mireckiego i Reja, dokonano sensacyjnego odkrycia oryginalnej płyty przedwojennego Grobu Nieznanego Żołnierza. Pęknięta płyta przechowywana jest obecnie w Muzeum im. Jacka Malczewskiego.
Literatura, źródła:
Grób Nieznanego Żołnierza, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 96.
B. Blum, Płyta Grobu Nieznanego Żołnierza (1), „Wczoraj i Dziś Radomia” 2002, Nr 3, s. 14-15.
B. Blum, Płyta Grobu Nieznanego Żołnierza (2), „Wczoraj i Dziś Radomia” 2003, Nr 1, s. 29-32.
S/ Z. Kamieński, Grób Nieznanego Żołnierza w środku miasta i pomnik dezertera w wyobraźni. O radomskiej rzeźbie pomnikowej (część trzydziesta dziewiąta), „Miesięcznik Prowincjonalny” 2015, Nr 5, s. 3-8.
A.Cz., Grób Nieznanego Żołnierza, „Iskierki Św. Rafała” 2007, nr 11, s. 12.
M. Ciepielak, Odnaleziono płytę z Grobu Nieznanego Żołnierza, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2008, nr 144, s. 1.
I. Kozakiewicz, Znalezisko sprzed prawie 70 lat, „Echo Dnia Radomskie” 2008, nr 143, s. 1.
Dodaj wspomnienie