Nazwa obiektu: Gmach Banku Państwa
Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Sąd Rejonowy, NBP
Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 43/45 (dawna Lubelska)
Czas powstania obiektu: 1910-1919 r.
Projektant obiektu: Zygmunt Słomiński (1879-1943)
Zleceniodawca obiektu: Bank Polski
Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr A-1038 z dnia 06.07.2011 r. Wolnostojący, majestatyczny budynek odsunięty nieznacznie od linii zabudowy, dzięki czemu został mocniej wyeksponowany i nabrał jeszcze bardziej reprezentacyjnego charakteru. Budynek dawnego Sądu Rejonowego (a jeszcze wcześniej – Banku Polskiego) to piętrowy, klasycystyczny gmach o nietypowym rzucie. Plan przyziemia przypomina przekręconą i nieco wydłużoną literę H, której jedno ramię stanowi część frontową, drugie – tylne skrzydło, które zostały połączone ze sobą holem w układzie bazylikowym. Część frontowa (południowa) od ul. Żeromskiego piętrowa, na wysokim podpiwniczeniu z 11-osiową elewacją, podzieloną środkowym, 3-osiowym ryzalitem. Parter – co częste w śródmieściu – o delikatnym rysunku boniowania. Ryzalit poprzedzono szerokimi schodami i ozdobiono pilastrami doryckimi w wielkim porządku (przechodzącymi przez dwie kondygnacje). Pilastry wspierają obiegający cały front gzyms dekorowany tryglifami i rozetami (w tzw. metopach). Ryzalit wieńczy trójkątny naczółek, sponad którego widać, rzecz nietypową w radomskim śródmieściu – kopułę. Każda z osi zewnętrznych elewacji ujęta została analogicznym – wielkim porządkiem. Tutaj też zastosowano, podobnie jak w ryzalicie, bardziej zdobioną oprawę okien parteru – łuk zamykający otwór zaakcentowany został opaską z palmetami. Powyżej każdej z nich (pomiędzy oknami wyższej kondygnacji) nałożono ornament w formie medalionu ze wstęgą. Pozostałe okna parteru otrzymały nad arkadą profilowaną opaskę z kluczem. Wszystkie okna piętra zostały zaakcentowane jednakowo – prostym gzymsem podokiennym wspartym parą konsol. Wnętrze dumnie utrzymało reprezentacyjny charakter – część środkową parterowego holu przesklepiono kolebkowo i doświetlono okrągłymi lunetami. Przęsła boczne oddzielone filarami z pilastrami w kształcie półkolumn jońskich, sufit ożywiono świetlikiem, a pomieszczenia parteru – sztukateriami. Skrzydło tylne posiada wtórnie dobudowane piętro.
Historia obiektu: Geneza budowy prezentowanego obiektu łączy się z radomskim Bankiem Polskim, ulokowanym w kamienicy czynszowej przy ul. Lubelskiej 52, który 01.01.1886 r. przejęty został przez utworzony oddział radomski Rosyjskiego Banku Państwa. Był on agendą Warszawskiego Kantoru Rosyjskiego Banku Państwa. Pełnił podobne funkcje i obejmował teren zarówno guberni radomskiej jak i kieleckiej. W 1909 r., wobec nieodpowiednich warunków lokalowych, podjęto decyzję o budowie gmachu. Monumentalny budynek wzniesiony został w latach 1910-1919 według projektu arch. Zygmunta Słomińskiego (komisarza Rządu tzw. Republiki Radomskiej z 2 listopada 1918 r., późniejszego prezydenta Warszawy). Lokatorzy zaczęli się wprowadzać przed wybuchem I wojny światowej, gdy budynek nie był jeszcze wykończony. Jednak już w 1914 roku Bank ewakuował się do Rosji w związku z nadchodzącym frontem – 03.08.1914 r. przeniesiony został do Borysoglebska (gub. Tambowska), skąd nie wrócił do Radomia, w 1917 r. został rozwiązany. Pozostawiony budynek przejął Bank Polski S.A., a podczas II wojny światowej – niemiecka kasa kredytowa. W latach 1945–2003 służył za siedzibę oddziału Narodowego Banku Polskiego, później – Sądu Rejonowego, a po niedawnej jego wyprowadzce budynek czeka na nową funkcję.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowa Wydanie, Radom 2012, s. 279.
WUOZ w Warszawie Delegatura w Radomiu, Gmach Banku Polskiego, ob. Sądu Rejonowego, Radom, ul. Żeromskiego 43/45, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. , I. Peryt-Gierasimczuk, 2003.
Dodaj wspomnienie