1. Nazwa obiektu: Radomska Fabryka Wyrobów Metalowych „Polmetal”
1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: „Unja”, „Syrena”, „Blaszanka”, „Polmetal”, Fabryka Kuchni „Acanta”
2. Adres obiektu: ul. 1905 Roku 26/28 (dawniej Marywilska 39)
3. Czas powstania obiektu: 1922 r.
3a. Najważniejsze przebudowy/rozbudowy obiektu: po 1957 r. – budowa głównych budynków fabrycznych; 2004 r. – wyburzenie części budynków fabrycznych
4. Projektant obiektu: nieznany
5. Zleceniodawca obiektu: Radomskie Zakłady Wyrobów Emaliowych
6. Opis obiektu: Zabudowania Radomskiej Fabryki Wyrobów Metalowych „Polmetal” zachowały się w szczątkowym stanie, przy zbiegu ulic 1905 Roku i Tytoniowej. Od strony ul. 1905 Roku znajduje się dawny biurowiec zakładu o prostej bryle kubicznej, pięciokondygnacyjny. Od strony ul. Tytoniowej do biurowca przylega część dawnych hal produkcyjnych przedsiębiorstwa. Są to budynki wzniesione jako konstrukcje żelbetonowe, obecnie opuszczone i zrujnowane. Część dawnego biurowca zagospodarowana jest przez Radomską Szkołę Wyższą, działa tu także bar.
7. Historia obiektu: Longin Raszewski w monografii „Przemysł Radomia”, wydanej w 1970 r. pod red. Stefana Witkowskiego, podaje, że zakład powstał w 1922 r. w miejscu dawnej cegielni Karscha i początkowo w dość prymitywnych warunkach produkował naczynia emaliowane. W 1928 r. wprowadzona została do asortymentu przedsiębiorstwa blacha cynkowana i produkcja objęła wytwarzanie wiader ocynkowanych. Kryzys ekonomiczny miał spowodować przerwy w działalności zakładu w latach 1929-1931 i 1934-1936. W 1937 r. miała zostać przywrócona produkcja naczyń emaliowanych. Z kolei z „Encyklopedii Radomia” Jerzego Sekulskiego można się dowiedzieć, że początki przedsiębiorstwa sięgają 1933 r., kiedy przy ówczesnej ulicy Marywilskiej 39 w pomieszczeniach Radomskiej Fabryki Chemicznej swą działalność rozpoczęła Fabryka Naczyń Emaljowanych „Unja” sp. z o. o, dając prapoczątek późniejszemu „Polmetalowi”. Firma ta zarejestrowana została przez Sąd Okręgowy w Radomiu 11 września 1933 r., otrzymując pozwolenie na trzyletnią działalność, z możliwością przedłużenia na kolejne trzy lata. Przedsiębiorstwo zatrudniała kilkaset osób i tak reklamowało się w prasie: „Unja. Fabryka Naczyń Emaljowanych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Radomiu, uruchomiona kapitałem wyłącznie polskim, jest jedyną tego rodzaju placówką przemysłową w kraju. Popierając przemysł krajowy wypieracie najskuteczniej kapitały obce i zwalczacie w ten sposób bezrobocie”. Pomimo szczerych chęci coś w działalności firmy musiało pójść nie tak, skoro już po dwóch latach – 31 sierpnia 1935 r. – walne zgromadzenie udziałowców wyraziło zgodę na otwarcie procesu likwidacji spółki, która ostatecznie 30 września 1936 r. wykreślona została z Rejestru Handlowego. Na jej bazie niebawem powstała jednak kolejna Fabryka Naczyń Emaljowanych, tym razem z przydomkiem „Syrena”. Jej utworzenie nastąpiło 17 stycznia 1939 r. W okresie okupacji przedsiębiorstwo trafiło pod zarząd niemieckiej firmy „Emailgeschirr und Zinkwarenfabrik A.G.” i działało jako Fabryka Naczyń Emaliowanych i ocynkowanych „Radom”. Z reklamy firmy z okresu okupacji dowiadujemy się, że: „produkuje wszelkiego rodzaju: Naczynia emaliowane: garnki, bańki do mleka, miseczki, miednice, wiadra, czerpaki, konewki, lejki, czajniki, talerze i inne naczynia dom. Użytku. Naczynia ocynkowane: wiadra, wanienki, polewaczki i inne”. W tym czasie zatrudnienie w fabryce wynosiło ponad 200 osób. Działalność przedsiębiorstwa kontynuowana była po zakończeniu II wojny światowej pomimo zniszczeń i wywiezienia przez Niemców części maszyn i urządzeń. Przez cały okres PRL przedsiębiorstwo wielokrotnie przechodziło ewolucję zarówno w dziedzinie przedmiotu produkcji, jaki i samej nazwy firmy. We wrześniu 1945 r. zakład podporządkowany został Kieleckiemu Zjednoczeniu Wyrobów z Blachy. W marcu 1948 r. zrezygnowano w emalierstwa i przedsiębiorstwo przekształcono w Zakład Opakowań Blaszanych nr 2. Pod tym szyldem fabryka działała w latach 1949-1952 i produkowała m.in. puszki do konserw i pudełka do pasty. Po reorganizacji w latach 1953-1956 w zakładzie rozpoczęto produkcję… rur wydechowych, tłumików i podnośników hydraulicznych do samochodów „Star”. Zakład został wówczas podporządkowany przemysłowi motoryzacyjnemu i nazwany Radomskimi Zakładami Sprzętu Motoryzacyjnego. W połowie lat 50. XX w. przedsiębiorstwo przejęło Zakłady Elektrotechniczne Gałęzowski-Müller „Wulkan” i po kolejnej reorganizacji (1957 r.) stało się Radomskim Przedsiębiorstwem Sprzętu Gospodarczego. Firma uzyskała duży kredyt inwestycyjny, rozbudowała zakład (powstaje zachowana częściowo do dziś charakterystyczna zabudowa industrialna), zmodernizowała linię produkcyjną i wdrożyła nowe technologie. Rozpoczęto wówczas produkcję kuchenek gazowych, z których zakład słynął aż do końca lat 90. XX w. W 1964 r. w tytule przedsiębiorstwa ponownie pojawia się pierwotny element nazewniczy – odtąd działa pod firmą Radomskie Zakłady Wyrobów Emaliowanych. W 1976 r. uruchomiona została produkcja kuchenek elektrycznych. Wkrótce fabryka weszła na krótko w skład Zakładów Metalowych „Predom-Łucznik” im. gen. Waltera. W 1981 r. zakład na powrót się usamodzielnił i przyjął nazwę, z którą jest najczęściej kojarzony – Radomska Fabryka Wyrobów Metalowych „Polmetal”. Transformacja ustrojowa i działalność w warunkach wolnego rynku nie były łatwym czasem dla przedsiębiorstwa. Nadzieje na jego przetrwanie dawało jeszcze przekształcenie go w 1996 r. w spółkę akcyjną o nazwie Fabryka Kuchni „Acanta”, ale i te wkrótce zawiodły. W związku z malejąca liczbą zamówień przedsiębiorstwo zostało zlikwidowane w 1999 r.. Teren zakładu wykupiła Kielecka Centrala Materiałów Budowlanych. W 2004 r. kolejny właściciel wyburzył część zabudowy pofabrycznej, na której miejscu powstały supermarket i stacja benzynowa. Ocalały budynek biurowy stał się siedzibą Radomskiej Szkoły Wyższej.
8. Literatura, źródła:
Fabryka Naczyń Emaljowanych „Syrena” sp. z o.o., w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 75.
Fabryka Naczyń Emaljowanych „Unja” sp. z o.o., w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 75.
Radomska Fabryka Wyrobów Metalowych „Polmetal”, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 259-260.
Raszewski L., Radomskie Zakłady Wyrobów Emaliowanych, w: Przemysł Radomia, pod red. S. Witkowskiego, Lublin 1970, s. 218.
Dodaj wspomnienie