2

Pomnik ofiar terroru niemieckiego na Firleju

1. Nazwa obiektu: Pomnik ofiar terroru niemieckiego na Firleju

1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Pomnik Trzech Słupów, Pomnik Trzech Krzyży, Pomnik na Firleju, Radomskie Palmiry

2. Adres obiektu: ul. Ofiar Firleja 45 – Miejsce Pamięci Narodowej na cmentarzu komunalnym

3. Czas powstania obiektu: 1975 r.

3a. Najważniejsze przebudowy obiektu: 2005 r. – zwieńczenie trzech słupów metalowymi nakładkami, nadającymi im wygląd krzyży

4. Projektant obiektu: Maciej Paterkowski (zm. 2005)

5. Zleceniodawca obiektu: władze miejskie Radomia, z inicjatywy środowiska kombatanckiego

6, Opis obiektu: Pomnik znajduje się na końcu alei biegnącej przez środek Miejsca Pamięci Narodowej, znajdującego się na terenie cmentarza komunalnego. Podstawę pomnika stanowi obszerny podest obłożony płytami z szarego granitu, na który prowadzą kilkustopniowe schody (znajdujące się na skrajach części frontowej i pośrodku tylnej). Tu we froncie umieszczony jest wykonany złoconymi literami napis: „W HOŁDZIE ZAMORDOWANYM PRZEZ HITLEROWSKIEGO OKUPANTA W LATACH 1939-1945. SPOŁECZEŃSTWO RADOMIA – 1975”. Pomnik złożony jest z pięciu brył betonowych o perforowanych powierzchniach. Za nimi umieszczone są trzy wysmukłe betonowe słupy (maszty). Do ich górnej części przymocowane są metalowe nakładki nadające zwieńczeniom masztów kształt krzyży. Dwa lewe słupy posiadają wspólną belkę poprzeczną. Prawy – odsunięty nieco na bok i wysunięty do przodu – posiada osobne zwieńczenie i wyposażony jest w imitację korony cierniowej. We froncie cokołu pomnika umieszczone są trzy tablice z czarnego granitu. Dwie skrajne mniejsze i środkowa – największa. Na tablicy z lewej strony umieszczony jest napis: „Tak mówi Pan Bóg: / Oto otwieram wasze groby / i wydobywam was z grobów / ludu mój… / I poznacie, że Ja jestem Pan, / gdy wasze groby otworzę / i z grobów was wydobędę, / ludu mój. / Udzielę wam mego ducha, / byście ożyli”. / Ez 37, 12b. 13-14a”. Na środkowej tablicy znajduje się napis: „STOIMY NA MIEJSCU NAJWIĘKSZEJ KAŹNI NA ZIEMI RADOMSKIEJ, / MIEJSCU UŚWIĘCONYM CIERPIENIEM I KRWIĄ OKOŁO 15 OOO / NASZYCH BRACI I SIÓSTR ZAMORDOWANYCH PRZEZ NIEMCÓW / W LATACH 1939-1945” I niżej: „POMNIK WZNIESIONY W 1975 R. A PRZEBUDOWANY W 2005 R. / JEST ZNAKIEM MIŁOŚCI BOGA DO CZŁOWIEKA GÓRUJĄCYM NAD MOGIŁAMI, / KTÓRY POZOSTAWIAMY POTOMNYM, ABY CZAS NIE PRZYĆMIŁ PAMIĘCI / O TEJ BOLESNEJ HISTORII / RODACY / RADOM-FIRLEJ 1 LISTOPADA 2005 R.”. Tablica z prawej strony ozdobiona jest rytowanym wizerunkiem godła Polski.

7. Historia obiektu: Pomnik znajduje się na miejscu masowych mordów i cmentarzu pomordowanych Polaków, Żydów i osób innej narodowości, zabitych przez Niemców w latach 1939-1945. Według różnych szacunków na Firleju Niemcy stracili od kilku do kilkunastu tysięcy osób (najbardziej prawdopodobna liczba to około 6 tys. straconych). Po zakończeniu II wojny światowej na Firleju przeprowadzono ekshumacje i planowano wybudowanie mauzoleum ofiar zbrodni hitlerowskich. Nie doszło jednak do realizacji tej budowy. Po pewnym czasie na wydzielonym terenie urządzone zostało symboliczne Miejsce Pamięci Narodowej. Był to obszar ogrodzony ażurowym murem ceglanym. Po obu stronach szerokiej alei głównej umieszczone zostały symboliczne kwatery z niskimi, betonowymi krzyżami, a na końcu wzniesiono trzy wysokie drewniane krzyże. W 1969 r. z inicjatywy środowisk kombatanckich przystąpiono do prac nad wzniesieniem pomnika ku czci poległych. Prace trwały kilka lat, a ich efektem był odsłonięty 1 września 1975 roku pomnik, wybudowany według projektu radomskiego artysty plastyka Macieja Paterkowskiego. Gdy odsłaniano monument na Firleju, znajdował się już tutaj cmentarz komunalny (pierwszy pochówek odbył się w Wigilię 1974 r.). Pomnik autorstwa Paterkowskiego nie posiadał symboliki chrześcijańskiej w postaci krzyża, co dla wielu osób oznaczało, że był „bezideowy”. Starania o wyposażenie monumentu w symbolikę krzyża rozpoczął w 1994 r. Piotr Paweł Kozakiewicz (1931-2017) – działacz radomskiej „Solidarności”. Zaoferował on, że własnym sumptem dokona przebudowy pomnika, tak żeby maszty pomnika stały się krzyżami. Jego propozycja nie znalazła oddźwięku. Sprawa modernizacji pomnika nabrała tempa po 10 latach, gdy w 2004 r. włączył się w nią ówczesny Przewodniczący Rady Miejskiej w Radomiu – Tadeusz Derlatka (1940-2019). Na jego pisemną prośbę mieszkający w Toronto autor pomnika nadesłał własną propozycję umieszczenia na nim jednego krzyża. Nie spełniła ona jednak oczekiwań inicjatorów. Na początku 2005 r. Maciej Paterkowski zmarł, upoważniając wpierw swą córkę Karin Kowalski do sfinalizowania przebudowy pomnika. W marcu 2005 r. w tej sprawie odwiedził ją sam bp Zygmunt Zimowski, pokazując propozycję przebudowy autorstwa T. Derlatki. Nie została ona zaakceptowana. Gdy pertraktacje nie przynosiły zamierzonego skutku, P. Kozakiewicz zwrócił się do Rady Miejskiej Radomia z wnioskiem o podjęcie w sprawie przebudowy stosownej uchwały przez organ stanowiący samorządu. 19 października 2005 r. Komisja Kultury wyraziła zgodę na realizację projektu przebudowy. Gdy przystąpiono już do realizacji przebudowy, w ostatniej chwili nadszedł list z Kanady, od córki nieżyjącego autora pomnika, zawierający dwa alternatywne projekty adaptacji monumentu. Jeden z nich był bliski pomysłu inicjatorów przebudowy i został zrealizowany. Z uwagi na brak czasu – niestety nie z prefabrykatów strunobetonowych, z jakich wykonany jest cały pomnik, lecz w formie metalowych nakładek. W 2019 r. cały teren Miejsca Pamięci Narodowej wraz z pomnikiem zostały odnowione. Nie zdecydowano się jednak na zastąpienie nie pasujących de facto do materii pomnika metalowych nakładek betonowymi belkami.

8. Literatura, źródła:

(aku), Krzyże zamiast masztów, „Słowo Radomskie” 2005, nr 254, s. 2.

Bąk Z., Nadchodzi wielka chwila. Piotr Kozakiewicz przez lata walczył o to, by ofiary radomskiego Firleja upamiętnił pomnik zwieńczony krzyżami, „Echo Dnia Radomskie” 2005, nr 251, s. 3.

Bąk Z., Sukces po dwunastu latach. Pomnik Ofiar Firleja w Radomiu będzie miał krzyże, „Echo Dnia Radomskie” 2005, nr 246, s. 3.

Cmentarz komunalny, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 44.

Kaluga M., Zakończył się remont kwater wojennych i pomnika na Firleju, „Echo Dnia Radomskie” 2019, nr 254, s. 4.

Koś B., Krzyże pamięci. Pomnik Ofiar Firleja zmieni wygląd, „Słowo Ludu Radomskie” 2005, nr 244, s. 2.

Kozakiewicz P. P., Radomskie martyrologium, Radom 2005.

http://cmk.radom.pl/miejsce-pamieci-narodowej-firlej-radom/

 

Dodaj wspomnienie

Aby doadć wspomnienie musisz być zalogowany
  Subskrybuj  
Powiadom o