1. Nazwa obiektu: Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty
1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: plac Czachowskiego
2. Adres obiektu: pomiędzy ulicami Malczewskiego, Wernera i Koszarową
3. Czas powstania obiektu: 1963 r.
3a. Najważniejsze przebudowy obiektu: 2015 r. – kompleksowa rewaloryzacja nawierzchni placu
4. Projektant obiektu: arch. Ryszard Rodak (1933-1996)
5. Zleceniodawca obiektu: władze miejskie Radomia
6. Opis obiektu: Plac znajduje się w ścisłym centrum miasta, od południa i zachodu otacza go ul. Koszarowa, od północy ul. Wernera, a od wschodu ul. Malczewskiego. Posiada kształt zbliżony do prostokąta o bokach około 100 x 85 m i powierzchnię wynoszącą 7,5 tys. m². Od strony ul. Koszarowej plac otaczają kamienice oraz fragment pustej pierzei po wyburzonej fabryczce. Pierzeję północną (w ciągu ul. Wernera) stanowi parterowy budynek z lokalami handlowymi. Od strony wschodniej zaś znajdują się zabudowania dawnego Szpitala św. Kazimierza (mieszczącego obecnie hotel) oraz parterowy budynek po dawnych koszarach. Plac urządzony jest jako skwer z licznymi drzewami i krzewami, ławkami i małą architekturą. Głównym jego elementem architektonicznym jest Mauzoleum płk. Dionizego Czachowskiego, przed którym znajduje się przestrzeń wyłożona czerwonymi betonowymi płytami. Ponadto na terenie placu umieszczony jest niewielki budynek (barak) mieszczący punkt sprzedaży biletów komunikacji miejskiej, zatoka przystankowa z wiatą oraz jedna ze stacji Radomskiego Roweru Miejskiego.
7. Historia obiektu: Teren, na którym powstał Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty, pierwotnie stanowił jeden z elementów zespołu koszarowego w Radomiu (stąd nazwa ulicy biegnącej obok). Na początku XIX w. w tym miejscu powstały zabudowania mieszczące stajnie i magazyny artyleryjskie stacjonującego w Radomiu 5. Pułku Piechoty Liniowej. To o tych właśnie zabudowaniach, stojących niegdyś na dzisiejszym Placu Żołnierzy 72. Pułku Piechoty, w 1820 r. pisał Julian Ursyn Niemcewicz: „Najpiękniejszą atoli Radomia ozdobą są stajnie artyleryi konnej i szopy na działa; są one tak gładko zbudowane, tak pięknie pomalowane, tak czysto trzymane, ogrodzone, iż w miniaturze można by je postawić za serwis od wetów”. W budynku stojącym niegdyś wzdłuż dzisiejszej ul. Wernera w czasach zaboru rosyjskiego mieściła się koszarowa cerkiew. Ostatnie budynki tego kompleksu, stojące na terenie dzisiejszego placu, rozebrane zostały na przełomie lat 50. i 60. XX w. Otworzenie tej przestrzeni umożliwiło wytypowanie tego miejsca jako nowa lokalizację odbudowywanego Mauzoleum płk. Dionizego Czachowskiego. Decyzja o tym zapadła wiosną 1963 r. i motywowana była zarówno setną rocznicą wybuchu powstania styczniowego, jak i stuleciem zgonu Czachowskiego, które przypadało 6 listopada. Choć samo Mauzoleum udało się na rocznicę odbudować, jego wykończenie (umieszczenie na szczycie odlewu orła projektu Jakuba Zajdensznira) i zagospodarowanie samego placu przeciągnęło się do jesieni 1964 r. Nie obyło się bez różnych kontrowersji. Znany radomski regionalista i historyk powstania styczniowego Witold Dąbkowski ubolewał nad chaotycznym zagospodarowaniem otoczenia mauzoleum, czyli nad wyglądem samego placu i jego najbliższego otoczenia Przy ul. Koszarowej znajdowała się rudera po dawnej fabryczce (wyburzona ostatecznie dopiero w 2007 r.), od strony ul. Malczewskiego widok przesłaniała stacja benzynowa. Wtórował mu dziennikarz Andrzej Mędrzycki, który do niekorzystnego obrazu dorzucił jeszcze widok ruder z zaplecza dawnego kina „Przyjaźń” (dziś „Resursa Obywatelska”). Sprawę planowanego wyglądu nowo powstającego placu tłumaczył w prasie jego projektant – Ryszard Rodak. Co ciekawe, pierwotny plan zakładał, że plac miał zostać znacznie poszerzony w stronę południową (względem stanu obecnego), a na miejscu skrzyżowania ulic Wernera i Malczewskiego miało powstać duże rondo, zajmujące północno-wschodni fragment placu. Do realizacji takiego wariantu układu komunikacyjnego jednak nigdy nie doszło, gdyż wiązałoby się to z koniecznością wyburzenia Rogatki Warszawskiej, czemu zdecydowanie sprzeciwił się mjr Michał „Brzęk” Osiński – Prezes Klubu Miłośników Radomia i Ziemi Radomskiej. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że Mauzoleum Czachowskiego nie znajduje się dziś na centralnym miejscu placu, lecz jest przesunięte w lewo (na południe). Warto zaznaczyć, że nazwa placu nadana została oficjalnie przez Miejską Radę Narodową Radomia dopiero w 1981 r., w nawiązaniu do położonych w pobliżu dawnych koszar wojskowych, w których w okresie międzywojennym stacjonował 72. Pułk Piechoty, mający za patrona płk. Dionizego Czachowskiego. Nim to się stało, radomianie mówili o „placu obok szpitala”, lub „placu Czachowskiego” (o taką nazwę postulował Dąbkowski). Pierwotnie teren przed mauzoleum posiadał nawierzchnię asfaltową. Została ona zastąpiona betonowymi płytami w kolorze czerwonym podczas kompleksowego remontu w 2015 r. Nową nawierzchnię z kostki brukowej uzyskały wówczas także wszystkie alejki na placu. Odnowione zostało także Mauzoleum płk. D. Czachowskiego. W 2017 r. na Placu Żołnierzy 72. PP ulokowana została jedna ze stacji Radomskiego Roweru Miejskiego.
7a. Artystyczne konteksty obiektu: Od 2013 r. na Placu Żołnierzy 72 Pułku Piechoty odbywa się jedna z inscenizacji towarzyszących corocznym obchodom rocznicy wybuchu powstania styczniowego.
8. Literatura, źródła:
AKA, Wokół mauzoleum (Z różnych stron ), „Gazeta Radomska” 2015, nr 40, s. 2.
Dąbkowski W., Pomnik i sceneria. W rocznicę śmierci płk. D. Czachowskiego, „Życie Radomskie” 6 XI 1963, nr 265, s. 6.
Frączek D., Czy radomski Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty zmieni się?, „Głos Radomski” 2015, nr 7, s. 5.
Krupa M., Nazwy ulic i placów Radomia, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1996, t. XXXI, z. 1-4, s. 181.
Mędrzycki A., A na zapleczu straszą rudery. Obojętność czy brak konsekwencji?, „Życie Radomskie” 30 XI 1963, nr 285, s. 6.
Plac Żołnierzy 72 Pułku Piechoty, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 224.
pt, Odnowione Mauzoleum, „Gość Niedzielny” 2015, nr 49, dod. „Gość Radomski Ave”, nr 49, s. II.
Rodak R., Na placu o wielkomiejskiej randze. Wokół pomnika płk. Czachowskiego, „Życie Radomskie” 22 XI 1963, nr 278, s. 6.
Tu stanie pomnik Czachowskiego, „Życie Radomskie” 26 XI 1963, nr 281, s. 6.
Dodaj wspomnienie