Nazwa obiektu: kościół pw. Św. Wacława
Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: kościół na Starym Mieście
Adres obiektu: Plac Stare Miasto 13
Czas powstania obiektu: XIII-XIV w.
Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: XV w. – dobudowa nawy; 1980-1986 r. – rewaloryzacja świątyni
Projektant obiektu: nieznany (rewaloryzacja świątyni przeprowadzona została wg projektu prof. Wiktora Zina)
Zleceniodawca obiektu: Proboszcz parafii św. Jan Chrzciciela – rewaloryzacja z lat 80. XX w.
Opis obiektu: W centrum miasta, jednak w lekkim oddaleniu od zgiełku i głównych arterii miasta, w codziennym biegu mieszkańców, zwykle przez nich omijany – mowa o kościele św. Wacława znajdującym się na Placu Stare Miasto. Świątynia ta jest najstarszym murowanym obiektem w Radomiu, przez stulecia mocno przekształconym, jednak obecny wygląd zabytku podkreśla zachowane relikty i średniowieczną jego genezę. Sam kościół jest niewielki, orientowany, składa się z dwóch zasadniczych brył – trójbocznie zamkniętego prezbiterium oraz jednonawowego korpusu nawowego przykrytych dwuspadowymi, stromymi dachami; do prezbiterium od północy dostawiono zakrystię, a na kalenicy korpusu ustawiono wieloboczną sygnaturę. Ceglane elewacje, z wyłączeniem frontowej, są niemal pozbawione zdobień. Dekoracyjność wynika z wyeksponowania pieczołowicie odnowionego i zakonserwowanego lica ceglanego, rytmu ostrołukowych okien (i blend), szkarp wspierających mury oraz gzymsu wieńczącego. Prezbiterium otrzymało jeszcze cokół z gzymsem. Elewację południową wzbogaca portal schodkowy z drzwiami prowadzącymi do nawy. Elewacja frontowa (zachodnia) spięta została parą szkarp narożnych, a oś środkowa wyznaczona przez portal uskokowy i znajdujące się powyżej okno. Gzyms koronujący zastąpiono tutaj pasem z arkadowymi blendami i powyżej – ułożonym z cegieł ornamentem sercowym. Trójkątny szczyt artykułuje pięć wąskich blend półkoliście zamkniętych o różnej wysokości: zewnętrzne najniższe, środkowa – najwyższa. Wnętrza blend i ornamentu zostały otynkowane.
Historia obiektu: W końcu XIII wieku w miejscu drewnianego kościółka, wzniesiono kościół ceglany, rozbudowywany w XV i XVI wieku w stylu gotyckim. Funkcje parafialne obiekt utracił w 1802 r. – był to dopiero początek zmian funkcjonalnych, które odcisnęły mocne piętno na wyglądzie obiektu. Wówczas władze austriackie przekształciły go na magazyn (najpierw mąki, później wojskowy). W 1809 r., w celu zwiększenia powierzchni magazynowej, wnętrze przebudowano, dzieląc je na trzy kondygnacje. W 2 połowie XIX w. obiekt został zamieniony przez władze rosyjskie na więzienie skąd wywożono zesłańców na Syberię, a po I wojnie światowej, podczas szalejącej w Radomiu epidemii tyfusu – na szpital epidemiologiczny. W dalszej kolejności, tj. w 1927 r. dawny kościół stał się domem starców. W czasie II wojny światowej obiekt mieścił oddział psychiatryczny szpitala miejskiego. W tym okresie dawny kościół znalazł się na terenie getta. W szpitalu pracował wówczas Jerzy Borysowicz, pomagając Żydom (m.in. ukrywał tu Mordechaja Anielewicza), za co uhonorowany został tytułem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Po wojnie i likwidacji szpitala psychiatrycznego budynek ponownie służył za magazyn, a następnie dział archeologiczny Muzeum Regionalnego. Mieszkał tu przez lata prof. Wojciech Kalinowski. Dzięki staraniom biskupa sandomierskiego Piotra Gołębiowskiego i proboszczowi parafii św. św. Jana Chrzciciela w 1978 r. odzyskano budynek i zaczęto przywracać mu funkcję sakralną. W latach 1980-1986 przeprowadzono prace mające na celu usunięcie przekształceń i przywrócenie historycznej formy architektonicznej. Nad pracami i wystrojem wnętrz czuwał prof. Wiktor Zin. W trakcie prac na placu przykościelnym wykopano XIII-wieczną płytę z piaskowca z wizerunkiem mieczy, pierwotnie uważanej za kamień pokutny, a według nowszych badań uznaną za płytę nagrobną rycerza uczestniczącego w wyprawach krzyżowych do Ziemi Świętej; podobne płyty znajdują się w Sandomierzu czy Wąchocku. Prace z lat 80., prowadzone w okresie dużych trudności gospodarczych, nie zostały przeprowadzone z należytą starannością, ponieważ już w niedługim czasie stan zachowania kościoła widocznie się pogorszył i zaszła potrzeba przeprowadzenia kolejnego remontu. Doszło do niego w 2010 r. Wykonano wówczas izolację fundamentów, przeprowadzono prace restauratorsko-konserwatorskie murów oraz wnętrza, gdzie pod chórem wygospodarowano kruchtę. W spójny sposób zaaranżowano wyposażenie wnętrza. Zadbano także o zagospodarowanie terenu wokół kościoła – wyremontowano mur przykościelny, wybrukowano aleje wokół i zadbano o przyległą zieleń.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 125-126.
M. Figiel, Najstarsze budowle. Historia, remonty, konserwacje, “Renowacje i zabytki” 2014, nr 1, s. 65-79.
http://waclaw.radom.pl/historia.html
https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/radom-kosciol-sw-waclawa/
https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/radom-kosciol-sw-waclawa/
Dodaj wspomnienie